rangnguyen
3/21/2013 1:58:00 PM
Lm Cao Va(n Lua^.n
Chu+o+ng 3
Hy vo.ng va` ti?nh mo^.ng cu?a ngu+o+`i Vie^.t Nam o+? Pha'p
To^i co`n nho+' ro~ nga`y ho^m ddo', nga`y le^~ tha'nh Louis
25-8-1944. Ho^m tru+o+'c va`i toa'n qua^n ddo^`ng minh dda~ le? te?
tie^'n va`o tha`nh pho^' Ba-Le^ va` ta`n qua^n DDu+'c dda~ ru't kho?i
Ba-Le^. Vi. tu+o+'ng DDu+'c chi? huy qua^n khu Ba-Le^ hi`nh nhu+
kho^ng muo^'n giao tranh dde^? tra'nh cho Ba-Le^ kho?i bi. ta`n pha'.
Nhu+~ng toa'n qua^n kha'ng chie^'n Pha'p ba('t dda^`u no^?i le^n, sa(n
dduo^?i nhu+~ng dda'm ta`n qua^n DDu+'c kha('p ca'c ngo~ ddu+o+`ng.
Khu to^i o+?, Institut Catholique tu+o+ng ddo^'i ye^n ti~nh. Nhu+ng
tie^'ng su'ngnho? tu+` xa vo.ng la.i, ca'c cha, ca'c tha^`y tu+`ng
toa'n va`i ngu+o+`i tu.m la.i ba`n ta'n, kha'o tin. Ta^'t ca? dde^`u
la.c quan. Tu+` lu'c bie^'t ddu+o+.c qua^n ddo^`ng minh dda~ bo^? bo^.
le^n Normandie, chu'ng ta bie^'t cha('c so+'m muo^.n qua^n DDu+'c
cu~ng ba.i tra^.n.
DDie^`u lo la('ng nha^'t cu?a mo.i ngu+o+`i la` qua^n DDu+'c
pho`ng thu? Ba-Le^ se~ kho^ng chi.u ru't e^m va` se~ chie^'n dda^'u
lie^`u li~nh, qua^n ddo^`ng minh ba('t buo^.c pha?i du`ng nhu+~ng phu+o
+ng tie^.n lo+'n, nhu+ ho. dda~ quen du`ng o+? nhie^`u no+i. Nhu+
va^.y tha`nh pho^' li.ch su+? na`y, vo+'i bao nhie^u di ti'ch li.ch su
+? vo^ gia', se~ tha`nh tro bu.i.
Nhu+ng ro^`i mo^.t chuye^.n ba^'t ngo+` dda~ xa?y ra. Sa'ng so+'m
nga`y 25-8-1944, dda`i pha't thanh cu?a lu+.c lu+o+.ng gia?i pho'ng do
tu+o+'ng De Gaulle la~nh dda.o loan tin ddoa`n qua^n thie^'t gia'p
Pha'p, do tu+o+'ng Leclerc ca^`m dda^`u, se~ tie^'p thu Ba-Le^. Lo^.
tri`nh ddoa`n qua^n gia?i pho'ng Pha'p kho^ng ddu+o+.c loan ba'o vi`
ly' do an ninh. Nhu+ng ai cu~ng ddoa'n ddu+o+.c nhu+~ng con ddu+o+`ng
lo+'n ma` ddoa`n qua^n thie^'t gia'p cu?a tu+o+`ng Leclerc se~ ddi
qua. Cha(?ng ha.n khu Arc de triomphe, Champs E'lyse'e, Nha` Ga chi'nh
v.v…
Cha(?ng hie^?u nho+` mo^.t nguo^`n tin dda(.c bie^.t na`o, ca'c
cha ca'c tha^`y o+? Institut Catholique bie^'t ra(`ng ddoa`n thie^'t
gia'p cu?a tu+o+'ng Leclerc se~ va`o cu+?a Porte D’Orle'ans. To^i la`
mo^.t trong so^' nhu+~ng ngu+o+`i ha(ng ha'i dde^'n ddu+'ng cho+` o+?
ddo'. Su+. chen la^'n la`m to^i lu`i la.i phi'a sau dda'm ddo^ng. To^i
nho+' ro~, ddang ti`m cho^~ cao dde^? nhi`n ddoa`n thie^'t gia'p ca('m
dda^`y nhu+~ng la' co+` Pha'p nhu+~ng bo' hoa cu?a da^n chu'ng Pha'p
ne'm mu+`ng, thi` mo^.t ngu+o+`i quen ho^'t hoa?ng cha.y la.i lo^i
to^i le^n ha`ng dda^`u.
DDa'm ddo^ng da.t ra ngu+o+`i nhu+o+`ng lo^'i cho to^i qua, khi ngu
+o+`i lo^i to^i ddi he't to: “Tra'nh ddu+o+`ng, tra'nh ddu+o+`ng, cha
ddi xu+'c da^`u”. Lu'c ddo' to^i mo+'i hie^?u vi` sao to^i ddu+o+.c
lo^i ra ha`ng dda^`u. Hi`nh a?nh ma` to^i ghi nha^.n ddu+o+.c khi bu+o
+'c ra kho?i ru+`ng ngu+o+`i la` ddoa`n thie^'t gia'p cu?a tu+o+'ng
Leclerc dda~ ddi cha^.m la.i. To^i cho+.t hie^?u nguye^n nha^n khi
nhi`n va`o le^` ddu+o+`ng va` ma(.t ddu+o+`ng.
Mo^.t ba` phu+o+'c dda~ cho^`m le^n ho^n mo^.t binh si~ tre^n
thie^'t gia'p lu'c chie^'c thie^'t gia'p ddang di chuye^?n vo+'i to^'c
ddo^. tuy kho^ng nhanh la('m, nhu+ng cu~ng khoa?ng 10 ca^y so^' gio+`.
Ba` dda~ bi. ke'o nga~, ba'nh xi'ch sa('t cu?a thie^'t gia'o dda~
nghie^'n le^n ba`, to^i mu+o+`ng tu+o+.ng ca?m tha^'y ra(`ng a'nh
ma('t ba` phu+o+'c co`n long lanh, nha^'p nha'y, ma' ba` co`n a^'m khi
to^i dda(.t tay le^n ddo'. To^i la`m phe'p xu+'c da^`u tha'nh va`
ca^`u nguye^.n nga('n ngu?i cho ba`.
Tai na.n na`y la`m to^i bu`i ngu`i. Sao mo+'i vui ddo', ho+'n ho+?
ddo', ma` nay dda~ nha('m ma('t. Trong khu vu+.c quanh xa'c ba` phu+o
+'c, nhu+~ng tie^'ng reo ho` ye^'u ddi ddo^i chu't. Tre^n ma(.t ddu+o
+`ng, vu~ng ma'u co`n ddo.ng la.i. DDoa`n thie^'t gia'p chuye^?n ba'nh
ve^` hu+o+'ng Ga chi'nh, vo+'i to^'c ddo^. cha^.m ma` dde^`u. Tu+`
na(m na(m nay, dda^y la` la^`n dda^`u tie^n to^i cu`ng da^n chu'ng
Pha'p ddu+o+.c tha^'y hi`nh a?nh su+'c ma.nh cu?a nu+o+'c Pha'p.
To^i cu~ng chung no^~i ha^n hoan vo+'i da^n chu'ng Pha'p. Nhu+ng
ro^`i to^i cho+.t nghi~ su+'c ma.nh na`y co' the^? da`y xe'o le^n da^n
to^.c to^i va` to^i dda~ cu'i ma(.t mo^.t lu'c. Cuo^.c vui kho^ng co`n
vui ddu+o+.c ddo^'i vo+'i to^i, va` to^i dda~ bo? ve^` tru+o+'c dda'm
ddo^ng ta?n ma'c, trong lu'c ddoa`n thie^'t gia'p cu?a tu+o+'ng
Leclerc va^~n co`n ke'o da`i, nhu+~ng tie^'ng reo ho` va^~n vang
do^.i, nhu+~ng bo' hoa va^~n ddu+o+.c tung le^n nga^.p ddu+o+`ng.
To^i ba('t dda^`u suy nghi~ nhie^`u ho+n, suy nghi~ nhie^`u
chuye^.n. To^i thoa'ng nho+' dde^'n nhu+~ng cuo^.c kho+?i nghi~a trong
va` sau the^' chie^'n. Va` ke^'t qua? cu?a no' nhu+ the^' na`o thi`
mo.i ngu+o+`i dda~ bie^'t. Ban nhie^u ngu+o+`i Vie^.t Nam tha^'t ba.i
va` bi. lu+u dda`y thi` li.ch su+? dda~ ghi. To^i cu~ng dda~ bie^'t ddu
+o+.c hie^.n nay o+? nu+o+'c nha` ddang co' mo^.t phong tra`o kho+?i
nghi~a nhen nhu'm, chu+a bie^'t do ai ca^`m dda^`u va` co' kha? na(ng,
ddu+o+`ng lo^'i nhu+ the^' na`o.
Nhu+ng to^i lo so+. cho ho., cho da^n to^.c mi`nh. Du` dda~ ba.i
tra^.n, nhu+ng su+'c ma.nh qua^n su+. cu?a nu+o+'c Pha'p cu~ng co`n thu
+`a dde` be.p mo.i cuo^.c no^?i loa.n cu?a da^n to^.c Vie^.t Nam.
Trong ca'c Vie^.t kie^`u va` sinh vie^n Vie^.t Nam ta.i Pha'p nhu
+~ng ngu+o+`i lu'c ba^'y gio+` tin tu+o+?ng ra(`ng sau chie^'n tha('ng
nu+o+'c Pha'p se~ co' mo^.t chi'nh sa'ch co+?i mo+? ho+n ddo^'i vo+'i
ca'c thuo^.c ddi.a.
Ho. du+.a va`o ba`i die^~n va(n cu?a tu+o+'ng De Gaulle ddo.c ta.i
Brazzaville 30-1-1944. Lu'c to^i co' ve? ngo+` vu+.c ddie^`u ddo',
mo^.t va`i ngu+o+`i ca tu.ng De Gaulle no^`ng nhie^.t, cam ddoan
ra(`ng tu+o+'ng De Gaulle la` ngu+o+`i kho^n ngoan, sa'ng suo^'t dda~
tu+`ng chi.u ca'i kho^? nhu.c cu?a mo^.t ke? ma^'t nu+o+'c, chie^'n
dda^'u dde^? gia?i pho'ng to^? quo^'c mi`nh, a('t ha(?n se~ tho^ng ca?
m ddu+o+.c nhu+~ng ddo`i ho?i ddo^.c la^.p cu?a da^n to^.c Vie^.t
Nam.
Ho. tri'ch ddo.c nguye^n va(n cho to^i nghe va`i ddoa.n hu+'a he.n
quan tro.ng trong ba`i die^~n va(n ddo'. Cha(?ng ha.n ca'i ddoa.n no'i
ra(`ng nu+o+'c Pha'p co' nhie^.m vu. pha?i la`m ca'ch na`o dde^? ca'c
da^n to^.c ta.i ca'c la~nh tho^? thuo^.c ddi.a tie^'n bo^. da^`n
dde^'n tri`nh ddo^. co' the^? tu+. qua?n tri.. La.i co' ddoa.n chi?
thi. cho ca'c quan toa`n quye^`n va` Cao u?y ca'c la~nh tho^? Pha'p
quo^'c ha?i ngoa.i pha?i nghie^n cu+'u va` a'p du.ng nhu+~ng ca?i to^?
ca^`n thie^'t thi'ch ho+.p vo+'i ti`nh the^' mo+'i va` ne^'u ca^`n
kho^ng do du+. trong vie^.c ca?i to^? co+ ca^'u cai tri..
To^i cu~ng ra^'t muo^'n hy vo.ng nhu+ ho.. Nhu+ng to^i hie^?u ro~
ngu+o+`i Pha'p va` nu+o+'c Pha'p ho+n ho.. Ngu+o+`i Pha'p co' the^?
no'i la` ra^'t to^'t, ra^'t ho^`n nhie^n, co+?i mo+? da^n chu? va(n
minh.
Nhu+ng ddo^'i vo+'i ca'c nu+o+'c nhu+o+.c tie^?u thi` nu+o+'c
Pha'p co' chi'nh sa'ch rie^ng cu?a no', chi'nh sa'ch ma` nhie^`u ngu+o
+`i Pha'p co' the^? kho^ng ddo^`ng y', nhu+ng va^~n ddu+o+.c thi
ha`nh.
Nu+o+'c Pha'p dda~ ddu+o+.c gia?i pho'ng nhanh cho'ng. Qua^n DDu
+'c pho`ng thu? Ba-Le^ dda^`u ha`ng ma` kho^ng chie^'n dda^'u. Tha`nh
pho^' Ba-Le^ kho^ng bi. tan na't vi` bom dda.n trong lu'c giao tranh.
Ca'c di ti'ch lsa Ba-Le^ va^~n ddu+o+.c ba?o toa`n. Co' tin ddo^`n
ra(`ng so+? di~ Ba-Le^ tra'nh ddu+o+.c ca?nh ddie^u ta`n la` nho+` su
+. trung gian cu?a mo^.t ba^.c tha^?m quye^`n trong Gia'o ho^.i. Cho
dde^'n nay ddie^`u na`y va^~n co`n la` bi' ma^.t li.ch su+?. Kho^ng ai
hie^?u ddu+o+.c ta.i sao. Hi`nh nhu+ DDu+'c To^?ng Gia'm Mu.c tha`nh
Ba-Le^ ddo'ng mo^.t vai tro` quan tro.ng trong vu. na`y. Cho ne^n sau
khi Ba-Le^ ddu+o+.c gia?i pho'ng, ma(.c du` nhie^`u ngu+o+`i chi?
tri'ch nga`i dda~ theo chi'nh phu? Vichy va` DDu+'c, tu+o+'ng De
Gaulle trie^.t dde^? ra le^.nh to^n tro.ng nga`i, va` mo^.t chu?
nha^.t tu+o+'ng De Gaulle dda~ du+. le^~ do nga`i ha`nh le^~.
Thu+.c ra cho dde^'n nay kho^ng ai hie^?u nguye^n nha^n na`o dda~
xui tu+o+'ng DDu+'c Von Choltitz dda^`u ha`ng mo^.t ca'ch de^~ da`ng
ma` kho^ng chie^'n dda^'u.
Li.ch su+? chi? ghi ra(`ng tu+o+'ng Choltitz dda~ dda^`u ha`ng sau
mo^.t cuo^.c thu+o+ng thuye^'t mau cho'ng vo+'i o^ng Nordling, dda.i su
+' Thu.y Si~ ma` chu+a chie^'n dda^'u va` chu+a ga^y cho Ba-Le^ mo^.t
ca?nh ta`n pha' na`o.
Nhu+~ng cuo^.c vui cu?a da^n chu'ng Pha'p nhu+~ng nga`y sau
chie^'n tha('ng ca`ng la`m cho to^i bu`i ngu`i.
Nu+o+'c Pha'p chi? bi. chie^'m ddo'ng va`i na(m. Nu+o+'c Vie^.t
Nam to^i dda~ bi. no^ le^. ma^'y chu.c na(m. Ne^'u ddu+o+.c ddo^.c
la^.p da^n to^.c Vie^.t Nam vui su+o+'ng dde^'n mu+.c na`o. To^i
kho^ng bao gio+` que^n ddu+o+.c ddie^`u mo+ u+o+'c ddo'. Thu+.c ra
ca'i mo+ u+o+'c cho Vie^.t Nam ddu+o+.c ddo^.c la^.p, tu+. do va`
tie^'n bo^. dda~ la`m to^i pha?i bo? do+? lua^.n a'n tie^'n si~.
To^i kho^ng a^n ha^.n gi` la('m, ma(.c da^`u ddo^i lu'c ho+i
tie^'c. Nghi~ cho cu`ng thi` la^'y the^m va`i ba(`ng ca^'p kho^ng
cha('c gi` dda~ co' i'ch cho to^i, cho su+. hie^?u bie^'t cu?a to^i
ba(`ng nhu+~ng hoa.t ddo^.ng chung vo+'i anh em sinh vie^n Vie^.t Nam
va` ca'c Vie^.t kie^`u o+? Pha'p. To^i hie^?u to^i la` mo^.t linh
mu.c, nhu+ng la` mo^.t linh mu.c Vie^.t Nam. To^i co' bo^?n pha^.n vo
+'i Chu'a, vo+'i Gia'o ho^.i nhu+ng to^i cu~ng co' bo^?n pha^.n vo+'i
to^? quo^'c, vo+'i da^n to^.c.
Tuy ngo+` vu+.c su+. tha`nh ta^m cu?a Pha'p trong nhu+~ng hu+'a
he.n thi ha`nh mo^.t chi'nh sa'ch co+?i mo+? va` tie^'n bo^. ddo^'i vo
+'i ca'c thuo^.c ddi.a, to^i va^~n chu+a ta('t hy vo.ng, va^~n cho+`
mo^.t phe'p la., va` va^~n muo^'n nghi~ ra(`ng nhu+~ng hoa.t ddo^.ng
cu?a anh em sinh vie^n va` Vie^.t kie^`u, go'p the^m va`o nhu+~ng
cuo^.c dda^'u tranh ta.i nu+o+'c nha` se~ giu'p i'ch cho vie^.c tranh
thu? ddo^.c la^.p.
Cho ne^n to^i va^~n tie^'p tu.c qua la.i vo+'i ca'c to^? chu+'c
sinh vie^n va` Vie^.t kie^`u nhu+ tru+o+'c. Mo.i ngu+o+`i dde^`u nuo^i
mo^.t y' thu+'c kha^?n tru+o+ng va` ha(ng ha'i hoa.t ddo^.ng, co'
ddie^`u ho. kho^ng na('m ro~ chie^`u hu+o+'ng hoa.t ddo^.ng. Chi? co'
mo^.t vie^.c la`m cu. the^? nha^'t ma` chu'ng to^i co^' ga('ng la`
ta^.p ho+.p, lie^n ke^'t va` to^? chu+'c nhu+~ng sinh vie^n va` Vie^.t
kie^`u trong khu vu+.c Ba-Le^, hy vo.ng ga^y ddu+o+.c mo^.t thanh
the^'.
Nhu+~ng hoa.t ddo^.ng cu?a to^i va` ca'c sinh vie^n Vie^.t kie^`u
ta.i khu Ba-Le^ trong tho+`i gian na`y thi` co' nhie^`u ngu+o+`i
bie^'t, ne^n to^i thie^'t tu+o+?ng kho^ng nha('c dde^'n nhie^`u la`m
gi`.
To^i chi? xin ke^? la.i mo^.t va`i ca^u chuye^.n ma` to^i cho la`
co' y' nghi~a dda(.c bie^.t dda~ ghi dda^.m ho+n va`o tri' nho+' to^i.
Cha(?ng ha.n ma^'y la^`n ga(.p go+~ vo+'i cu+.u hoa`ng dde^' Duy Ta^n,
tu+'c la` tha'i tu+? Vi~nh San.
Chu+o+ng 4
Vua Duy Ta^n va` Phong Tra`o "Co+` Tu+. Tri." ta.i Pha'p
To^i ddu+'ng le^n, mo+? cu+?a. Tru+o+'c ngu+o+~ng cu+?a hie^.n ra
mo^.t ngu+o+`i dda`n o^ng Vie^.t Nam khoa?ng 40 hay 45 tuo^?i, cao lo
+'n, ho+i ga^`y, tai lo+'n, khoa'c chie^'c a'o la.nh da`y, khuo^n
ma(.t o^ng hoa`n toa`n xa la. ddo^'i vo+'i to^i. To^i co^' moi trong
tri' nho+' xem co' ngu+o+`i quen bie^'t na`o la^u na(m kho^ng ga(.p
la.i, nay dde^'n ti`m to^i, nhu+ng tuye^.t nhie^n kho^ng ti`m tha^'y
mo^.t ne't quen thuo^.c na`o. To^i nhi`n ngu+o+`i dda`n o^ng la. cho+`
ddo+.i. O^ng ta cha^.m cha.p co+?i chie^'c a'o khoa'c, ma'ng le^n
mo'c. Ba^'y gio+` to^i tha^'y be^n trong, o^ng ma(.c qua^n phu.c
Pha'p, mang ca^'p ba^.c chua^?n u'y bo^. binh Pha'p.
Sau na`y nu+o+'c Pha'p ddu+o+.c gia?i pho'ng, nhu+~ng ngu+o+`i
li'nh Vie^.t Nam mang ca^'p ba^.c si~ quan Pha'p kha' nhie^`u. Cho
ne^n qua^n phu.c va` ca^'p ba^.c kho^ng la`m cho to^i nho+' la.i
ddie^`u gi`.
Co' the^? dda^y la` mo^.t ngu+o+`i vu+`a tu+` ca'c tra.i tu` binh
DDu+'c ddu+o+.c gia?i thoa't. Co' the^? tu+` ddoa`n qua^n thuo^.c
ddi.a Pha'p ddu+o+.c ddem va`o gia?i pho'ng ma^~u quo^'c.
Ngu+o+`i dda`n o^ng la. tu+. gio+'i thie^.u:
- Thu+a cha, to^i la` Vi~nh San.
To^i la^?m ba^?m, va` trong dda^`u o'c co^' moi mo'c ra nhu+~ng
ca'i te^n Hoa`ng pha'i:
- Vi~nh San… Vi~nh San…
- Xin lo^~i nga`i, trong Hoa`ng pha'i co' qua' nhie^`u chi, na`o
la` Bu+?u, Vi~nh… ne^n to^i kho^ng nho+'…
Ngu+o+`i tu+. xu+ng la` Vi~nh San mi?m cu+o+`i:
- Thu+a cha, co' le~ ne^'u to^i no'i dde^'n mo^.t ca'i te^n thu+'
hai cu?a to^i thi` cha se~ nho+' la.i ddu+o+.c. Thu+a cha, nga`y xu+a
to^i la` hoa`ng dde^' Duy Ta^n.
To^i gia^.t mi`nh, nhi`n ngu+o+`i dda`n o^ng ho+i ky~ ho+n, ro^`i
do lo`ng ki'nh phu.c tu+. nhie^n ma` bao nhie^u na(m o^m a^'p huye^`n
thoa.i ve^` mo^.t vi. vua tre? tuo^?i, anh hu`ng dda~ ta.o ra, to^i
qui` phu.c xuo^'ng theo nghi le^~ trie^`u ye^'t:
- Ha^n ha.nh ddu+o+.c ra ma('t nga`i.
Nhu+ng cu+.u hoa`ng Duy Ta^n, hay Tha'i tu+? Vi~nh San vo^.i va`ng
ddo+~ to^i da^.y, cu+o+`i tu+o+i ta('n, va` ke'o to^i va`o ghe^'
ngo^`i ddo^'i die^.n nhau:
- Xin cha ddu+`ng nha('c nhie^`u dde^'n chuye^.n cu~. To^i dde^'n
dda^y chi'nh ra dde^? thu+a vo+'i cha nhu+~ng chuye^.n hie^.n ta.i, nho
+` cha giu'p cho ve^` va`i chuye^.n hie^.n ta.i.
- Ne^'u co' the^? giu'p ddu+o+.c vie^.c gi` to^i xin sa(~n sa`ng,
nhu+ng xin ho?i nga`i mo^.t ca^u: la`m sao nga`i bie^'t to^i, bie^'t
ddi.a chi? to^i ma` dde^'n ti`m?
- Cha khie^m to^'n qua' kho^ng dde^? y' ddo' tho^i. Danh tie^'ng
cha trong gio+'i Vie^.t kie^`u o+? ha?i ngoa.i dda^u cu~ng bie^'t. Khi
dde^'n Ba-Le^, dda~ co' ngu+o+`i gio+'i thie^.u vo+'i to^i ra(`ng
ne^'u muo^'n ddi va`o gio+'i Vie^.t kie^`u o+? dda^y, thi` ha~y ti`m
ga(.p cha Cao Va(n Lua^.n. To^i ti`m ga(.p cha cu~ng vi` chuye^.n
ddo'.
- Xin lo^~i nga`i, cho to^i ho?i the^m mo^.t ca^u dde^? tho?a
ti'nh to` mo`: hie^.n nay ti`nh tra.ng cu?a nga`i ra sao?
Cu+.u hoa`ng Duy Ta^n cha^m thuo^'c hu't, nhi`n mo+ ma`ng tra? lo
+`i:
- Ba^y gio+` thi` nhu+ cha tha^'y, to^i la` mo^.t chua^?n u'y
trong qua^n ddo^.i Pha'p. Ngay sau lu'c nghe tin tu+o+'ng De Gaulle
la^.p lu+.c lu+o+.ng kha'ng chie^'n FFI (Force's France caises de
l’Inte'rieur) to^i ddang bi. giam o+? dda?o La Re'union la^.p tu+'c
xin ga(.p quan toa`n quye^`n Pha'p o+? ddo', va` ye^u ca^`u ddu+o+.c
gia nha^.p lu+.c lu+o+.ng kha'ng chie^'n cho^'ng quo^'c xa~ DDu+'c va`
ho. cho to^i dde^'n Madagascar. Lo+`i ye^u ca^`u cu?a to^i ddu+o+.c
tho?a ma~n. Co' le~ vi` ho. muo^'n du`ng to^i dde^? lo^i cuo^'n ma^'y
nga`n Vie^.t kie^`u o+? Madagascar va` da^n Vie^.t Nam o+? nu+o+'c
nha` ve^` phe kha'ng chie^'n cho^'ng DDu+'c. To^i ddu+o+.c mang ca^'p
ba^.c chua^?n u'y, nhu+ nga`i tha^'y. To^i nghi~ ra(`ng ne^'u chu'ng
ta giu'p nu+o+'c Pha'p trong hoa.n na.n, hay i't ra to? lo`ng ha`o
hie^.p vo+'i nu+o+'c Pha'p trong lu'c ddo', thi` co' the^? ga^y cho
ho. su+. ki'nh ne^? ddo^'i vo+'i ta, ve^` sau ho. pha?i nghi~ la.i
nhie^`u ho+n khi ta'i chie^'m DDo^ng Pha'p.
- Co' the^? ha`nh ddo^.ng cu?a nga`i ddu'ng nhu+ng chuye^.n ve^`
sau chu+a bie^'t the^' na`o.
- DDa`nh va^.y. Chuye^.n ve^` sau thi` ba^y gio+` to^i ddang lo
dda^y. Lu'c ro+`i Madagascar, ca'c Vie^.t kie^`u, ca'c sinh vie^n
Vie^.t Nam du ho.c o+? Pha'p thi` kho^ng co' ca'ch na`o hay ho+n la`
ti`m ga(.p cha. Cha ra^'t ddu+o+.c ki'nh ne^? va` quen bie^'t ra^'t
nhie^`u trong gio+'i Vie^.t kie^`u o+? dda^y
To^i co' pha^`n ca?m ddo^.ng vi` su+. tin tu+o+?ng cu?a ca'c
Vie^.t kie^`u, cu~ng nhu+ cu?a Cu+.u hoa`ng Duy Ta^n, to^i thu' nha^.n
la` tu+` khi sang Ba-Le^, mo^.t pha^`n lo+'n thi` gio+` cu?a to^i dda~
ddu+o+.c da`nh dde^? tie^'p xu'c, sinh hoa.t, hoa.t ddo^.ng vo+'i ca'c
anh em sinh vie^n Vie^.t Nam du ho.c, ca'c Vie^.t kie^`u, ca'c li'nh
tho+. o+? la.i Pha'p sau dde^. nhi. the^' chie^'n. Nhu+~ng Vie^.t
kie^`u ta.i Ba-Le^, to^i dda~ tu. ta^.p ho. va`o mo^.t ho^.i Vie^.t
kie^`u co^ng gia'o Ba-Le^, va` sau na`y tro+? tha`nh gia'o xu+' Vie^.t
Nam ta.i Ba-Le^. To^i kho^ng hie^?u ddu+o+.c tu+ tu+o+?ng, mu+u ddi.nh
cu?a nha` vua. Trong ca^u chuye^.n trao ddo^?i dde^m ho^m vua Duy Ta^n
chi? no'i nhu+~ng chi tie^'t, nhu+~ng giai thoa.i ve^` ddo+`i so^'ngvk
o+? Madagascar. To^i cu~ng chu+a da'm ho?i ky~ lu+o+~ng, vi` nghi~
ra(`ng ne^'u ngu+o+`i ta muo^'n no'i thi` kho^ng ca^`n ho?i cu~ng
no'i, ne^'u muo^'n da^'u thi` ho?i ho. la.i ca`ng da^'u ki'n.
Ca^u chuye^.n tro+? la.i vie^.c vua Duy Ta^n muo^'n tie^'p xu'c vo
+'i ca'c Vie^.t kie^`u, ca'c ddoa`n the^? Vie^.t Nam o+? Pha'p. To^i
thu+a vo+'i nga`i:
- Chuye^.n ddo' thi` to^i co' the^? giu'p nga`i ddu+o+.c. To^i xin
dde^` nghi. la` nga`i ne^n ti`m mo^.t co+ ho^.i ga(.p chung mo^.t so^'
sinh vie^n, tri' thu+'c u+u tu' tru+o+'c, sau ddo' tu`y nha^.n xe't cu?
a nga`i, tu`y mo^'i thie^.n ca?m cu?a nga`i ga^y ra ddu+o+.c, nga`i
se~ tie^'p xu'c rie^ng vo+'i tu+`ng ngu+o+`i thi` tie^.n ho+n.
Vua Duy Ta^n ga^.t gu`, ta'n ddo^`ng y' kie^'n ddo':
- Mo.i vie^.c xin nho+` cha thu xe^'p.
To^i ho?i ddi.a chi? o^ng ta va` he.n mo^.t tua^`n sau se~ mo+`i
o^ng dde^'n tham du+. mo^.t buo^?i tie^'p ta^n khie^m to^'n do ca'c
ho^.i ddoa`n Vie^.t kie^`u to^? chu+'c dde^? ddo'n mu+`ng o^ng. Tie^~n
o^ng vua cu~ ma` to^i chi? nho+' qua nhu+~ng huye^`n thoa.i, ra kho?i
cu+?a, lo`ng to^i bu`i ngu`i thu+o+ng nho+'. Cuo^.c no^?i loa.n cu?a
vua Duy Ta^n tuy tha^'t ba.i, nhu+ng tie^'ng vang dda~ thu+'c ti?nh
da^n chu'ng Vie^.t Nam, dda~ nuo^i du+o+~ng ddu+o+.c y' chi' qua^.t cu
+o+`ng cu?a da^n to^.c trong ba^'y la^u nay. Trong la^`n ga(.p go+~
na`y, to^i chu+a hie^?u ddu+o+.c vua Duy Ta^n co' co`n la` vi. vua anh
hu`ng nga`y xu+a, da'm ddem ngai va`ng tha'ch ddo^' vo+'i mo^.t cuo^.c
phie^u lu+u vo^ vo.ng.
To^i chi? ghi nho+' mo^.t vie^.c kha' ro~ trong ca^u chuye^.n
dde^m ho^m ddo': vua Duy Ta^n muo^'n tro+? la.i hoa.t ddo^.ng chi'nh
tri.. Theo chie^`u hu+o+'ng na`o thi` to^i chu+a ddu+o+.c bie^'t. Nhu
+ng to^i nghi~ ca'i chi' nguye^.n ddo' ra^'t dda'ng ki'nh phu.c va`
giu'p ddo+~.
Mo^~i ngu+o+`i pha?i ddu+o+.c mo^.t co+ ho^.i dde^? la`m la.i,
dde^? ddem nhu+~ng kho^n ngoan, kinh nghie^.m ho.c ddu+o+.c trong
tha^'t ba.i, trong gian kho^?, thu+? tha'ch mo^.t la^`n nu+~a. Vi` nhu
+~ng y' nghi~ nhu+ va^.y, to^i kha' ha(ng ha'i lo vie^.c ta^.p ho.p
ca'c sinh vie^n tri' thu+'c Vie^.t Nam ta.i Ba-Le^ va` ca'c Vie^.t
kie^`u u+u tu'.
Chu+o+ng 5
Nhu+~ng bi' a^?n tu+` "Lon" chua^?n uy' dde^'n "lon" dda.i ta' cu?a
o^ng vua ca'ch ma.ng
To^i ke^? chuye^.n la.i vo+'i ba.n Tra^`n Hu+~u Phu+o+ng, Tru+o+ng
Co^ng Cu+`u va` ca'c anh em trong ho^.i L’Amicale Des Annamites de
France. Ta^'t ca? ddo^`ng y' to^? chu+'c ta.i tru. so+? cu?a ho^.i
mo^.t buo^?i tie^'p ta^n ddo+n gia?n cha`o mu+`ng cu+.u hoa`ng Duy
Ta^n. Vie^.c thu xe^'p, chua^?n bi. cha(?ng co' gi` dda'ng no'i.
Chu'ng to^i tho^ng ba'o ri? tai cho nhau, va` dde^'n nga`y ddo', khoa?
ng 30 ngu+o+`i co' ma(.t ta.i tru. so+?. Mo^.t mo^.t ngu+o+`i ddu+o+.c
dde^` cu+? lie^n la.c vo+'i vua Duy Ta^n va` he.n gio+`, nga`y ddi.a
ddie^?, ddo'n nga`i dde^'n ho^.i.
Khi hay tin vua Duy Ta^n dda~ dde^'n Ba-Le^ va` muo^'n ga(.p anh
em, nhie^`u ngu+o+`i co' ve? ho^`i ho^.p, hy vo.ng, du+.ng le^n kha'
nhie^`u gia^'c mo^.ng. Nhu+ng cu~ng co' mo^.t so^' nhu'n vai: ca'i gi`
dda~ qua ne^n cho no' qua luo^n, ke^? ca? nhu+~ng trie^`u dda.i vua
chu'a. Nhu+ng ta^'t ca? cu~ng vui ve? muo^'n ga(.p la.i vua Duy Ta^n
i't ra la` vi` ca?m phu.c, to` mo`, ne^'u kho^ng pha?i la` vi` hy
vo.ng va`o tu+o+ng lai.
To^i nghi~ ra(`ng ca^`n pha?i giu'p cho mo.i ngu+o+`i mo^.t co+
ho^.i, cho ne^n ngoa`i vie^.c trie^.u ta^.p cuo^.c ho.p ma(.t gio+'i
ha.n ta.i tru. so+? ho^.i L’Amicale Des Annamites de France to^i co`n
loan truye^`n tin vua Duy Ta^n dde^'n Ba-Le^ trong gio+'i Vie^.t
kie^`u o+? Pha'p. To^i pha?i nhi`n nha^.n la` huye^`n thoa.i ve^` vua
Duy Ta^n va^~n co`n dde.p la('m, va^~n co`n ddu+o+.c nhie^`u ngu+o+`i
say me^.
Trong ca^u chuye^.n, to^i thoa'ng nghe ca'c Vie^.t kie^`u ke^?
la.i vo+'i nhau ca?m tu+o+?ng cu?a ho., lo`ng ki'nh phu.c cu?a ho.
ve^` cuo^.c kho+?i nghi~a tha^'t ba.i, va` su+. thu+o+ng xo't cu?a ho.
ve^` so^' pha^.n tu` dda`y cu?a nha` vua. Co' lu'c to^i cu~ng nhu+
mo^.t va`i anh em la.c quan va` mo+ mo^.ng, u+o+'c mong ra(`ng ca'i
te^n vua Duy Ta^n, uy ti'n va` danh tie^'ng cu?a nga`i co' kha? na(ng
ta^.p ho.p ddu+o+.c nhu+~ng ngu+o+`i Vie^.t Nam ye^u nu+o+'c o+?
Pha'p, o+? ha?i ngoa.i va` ta.i nu+o+'c nha`.
Lu'c ba^'y gio+` to^i dda~ phong phanh nghe tin ve^` nhu+~ng hoa.t
ddo^.ng cu?a dda?ng Co^.ng sa?n DDo^ng Du+o+ng, ve^` nhu+~ng te^n tuo^?
i vang re^`n nhu+ To^n DDu+'c Tha('ng, Nguye^~n A'i Quo^'c, Nguye^~n Lu
+o+ng Ba(`ng. Mo^.t che^' ddo^. qua^n chu? la^.p hie^'n tie^'n bo^.
se~ ba?o dda?m cho Vie^.t Nam kho^ng tro^i va`o mo^.t che^' ddo^.
Co^.ng sa?n, ma` vo+'i tu+ ca'ch ngu+o+`i Co^ng gia'o to^i kho^ng
the^? cha^'p nha^.n ddu+o+.c. To^i hy vo.ng tha^.t mong manh. Ma^'y mu
+o+i na(m tu` dda`y, so^'ng du+o+'i su+. kie^`m to?a cu?a Pha'p,
kho^ng bie^'t ta^m ti'nh cu?a vua Duy Ta^n co' thay ddo^?i gi` kho^ng.
Kho^ng co' gi` ba?o dda?m ra(`ng vi. vua tre? tuo^?i da'm dde^` xu+o
+'ng ca'ch ma.ng, da'm hy sinh ngai va`ng ho^`i co`n la` ca^.u thanh
nie^n 16 tuo^?i, va^~n co`n so^'ng trong ngu+o+`i dda`n o^ng tre^n 40
tuo^?i, mang ca^'p ba^.c chua^?n u'y trong qua^n ddo^.i Pha'p.
Nhu+ng to^i kho^ng lu'c na`o ho^'i ha^.n hay do du+. trong vie^.c
giu'p ddo+~ vua Duy Ta^n, vi` theo to^i su+. giu'p ddo+~ kho^ng co'
ti'nh ca'ch ra`ng buo^.c va` da^'n tha^n ma` chi? co' gia' tri. ddu+a
ra mo^.t co+ ho^.i, vo+'i nhie^`u cho.n lu+.a. Ne^'u su+. cho.n lu+.a
ve^` sau cu?a nha` vua kho^ng phu` ho+.p vo+'i y' hu+o+'ng, mong u+o
+'c cu?a to^i, thi` to^i va^~n co' the^? ru't lui, va` chi? la`m nha^n
chu+'ng ma` tho^i.
To^i thoa'ng hie^?u ra(`ng vua Duy Ta^n muo^'n du+.a va`o nu+o+'c
Pha'p. DDie^`u ddo' co' the^? la` mo^.t ca'i the^' ba('t buo^.c ddo^'i
vo+'i Vie^.t Nam va` DDo^ng Pha'p. Nu+o+'c Pha'p kho^ng the^? na`o
dde^? ma^'t DDo^ng Pha'p. Vie^.c thu xe^'p vo+'i nu+o+'c Pha'p cho
Vie^.t Nam co' mo^.t cho^~ ddu+'ng thi'ch ho+.p, xu+'ng dda'ng la`
ddie^`u ca^`n thie^'t, mie^~n la` cho^~ ddu+'ng kho^ng qua' thie^.t
tho`i nhu.c nha~ va` giu+~ ve.n nhu+~ng kha? na(ng, nhu+~ng co+ ho^.i
dde^? tie^'n bo^., da`nh the^m nhu+~ng chu? quye^`n quo^'c gia.
To^i suy nghi~ cu~ng kha' nhie^`u ve^` tu+o+ng la.i, ve^` so^'
pha^.n dda^'t nu+o+'c va` nha^'t la` ve^` nhu+~ng dde do.a dde` na(.ng
le^n so^' pha^.n ddo' trong li.ch su+? nhu+~ng phong tra`o kho+?i
nghi~a. Khuo^n ma(.t mo^.t minh chu? ra^'t ca^`n thie^'t, ddo' la`
ddie^`u di~ nhie^n. Nhu+ng ai se~ la` minh chu? xu+'ng dda'ng dde^?
qui tu. qua^`n tha^`n, ta? hu+~u, toa`n da^n.
Trong gio+'i khuynh ta?, Co^.ng sa?n, hi`nh nhu+ mo^.t thu+' minh
chu? dda~ ba('t dda^`u xua^'t hie^.n, mo^.t cu. gia` thu+o+`ng ddu+o
+.c go.i la` Ba'c, mo^.t con ngu+o+`i bi' ma^.t ma` mo^~i khi no'i
dde^'n nhie^`u ngu+o+`i du` ba^'t ddo^`ng chi'nh kie^'n cu~ng pha?i ca?
m phu.c. Nhu+ng trong gio+'i ngu+o+`i Vie^.t Nam ye^u nu+o+'c, khuynh
hu+~u, ba?o hoa`ng, thi` chu+a co' mo^.t vo'c da'ng minh chu? na`o
hie^.n ro~. Co' ba vi. vua ddo^i lu'c ddu+o+.c nha('c dde^'n Ba?o
DDa.i, Ha`m Nghi, Duy Ta^n.
DDe^'n buo^?i tie^'p ta^n, anh em sinh vie^n va` Vie^.t kie^`u
dde^'n ddu? tru+o+'c gio+`. Vua Duy Ta^n dde^'n, tu+o+i cu+o+`i ba('t
tay mo.i ngu+o+`i. Mo^.t so^' nhu+ Pha.m Huy Tho^ng, Vo~ Va(n Tha'i,
Tra^`n Hu+~u Chu+o+ng, Tra^`n DDu+'c Tha?o xu'm la.i ho?i ve^` qua' khu
+'.
Cu+.u Hoa`ng la('c dda^`u, ve? ma(.t tra^`m nga^m, nhu+ the.n
thu`ng, nhu+ ddau xo't:
- Xin ca'c anh em ha~y cho nhu+~ng vie^.c dda~ qua ddu+o+.c ddi
qua luo^n. Chu'ng ta ne^n no'i nhu+~ng chuye^.n hie^.n ta.i. Ba^y gio
+` chu'ng ta ne^n la`m gi`?
Ca'c anh em cho+` ddo+.i. Vua Duy Ta^n ngu+`ng mo^.t phu't, cho
mo.i ngu+o+`i cha(m chu' ho+n ro^`i no'i tie^'p:
- Qua^n DDo^`ng Minh se~ tha('ng o+? Tha'i Bi`nh Du+o+ng. Pha't
xi't Nha^.t se~ ba.i tra^.n o+? A' cha^u, cu~ng nhu+ DDu+'c Y' dda~
ba.i tra^.n o+? A^u cha^u. Va` nu+o+'c Pha'p vo+'i binh hu`ng tu+o+'ng
ma.nh se~ tro+? la.i Vie^.t Nam. Chu'ng ta ca^`n pha?i cho.n lu+.a
mo^.t tha'i ddo^.. Cho^'ng Pha'p hay tha^n Pha'p. Hie^.n nay ta.i nu+o
+'c nha` mo^.t phong tra`o Co^.ng sa?n ddang no^?i le^n, lie^n ke^'t vo
+'i phong tra`o Co^.ng sa?n quo^'c te^'. Chu'ng ta la.i pha?i ca^`n ho
+.p ta'c vo+'i Pha'p dde^? cho^'ng la.i phong tra`o Co^.ng sa?n.
Chu'ng ta va^~n ddo`i ddo^.c la^.p, tuy nhie^n cu~ng dda`nh cha^'p
nha^.n mo^.t so^' nhu+~ng ddie^`u kie^.n cu?a ngu+o+`i Pha'p.
Mo^.t ngu+o+`i tha('c ma('c ho?i the^m:
- Thu+a o^ng…
Mo.i ngu+o+`i va^~n go.i vua Duy Ta^n la` o^ng, va` ddo' la` y'
muo^'n cu?a o^ng, o^ng kho^ng muo^'n ddu+o+.c go.i la` DDu+'c Vua hay
Hoa`ng dde^' be^. ha. chi ca?. Va^.y mo^.t ngu+o+`i ho?i:
- Thu+a o^ng, ho+.p ta'c vo+'i Pha'p cu~ng ddu+o+.c, nhu+ng ho+.p
ta'c nhu+ the^' na`o? Theo cu+o+ng vi. na`o?
Vua Duy Ta^n do du+. mo^.t lu'c. Ne't ma(.t o^ng co' ve? ba(n
khoa(n, ro^`i cuo^'i cu`ng nha` vua tra? lo+`i:
- Ngu+o+`i Pha'p ddang ca^`n su+. ho+.p ta'c cu?a chu'ng ta dde^?
ta'i chie^'m DDo^ng Pha'p. Ho. co' the^? cha^'p nha^.n cho ta tha`nh
mo^.t quo^'c gia tu+. tri. trong lie^n hie^.p Pha'p.
Thie^'t tu+o+?ng ddie^`u ddo' cu~ng kho^ng tra'i vo+'i quye^`n lo
+.i quo^'c gia. Da^`n da` chu'ng ta ddo`i the^m quye^`n ha`nh ve^` cho
chu'ng ta. Tru+o+'c binh lu+.c hu`ng ha^.u cu?a Pha'p, va` ha^.u
thua^~n cu?a ddo^`ng minh Ta^y phu+o+ng. Chu'ng ta bie^'t la`m gi` ho
+n? Cho^'ng Pha'p. Chu'ng ta dda~ tha^'y nhu+~ng ta^'m gu+o+ng cho^'ng
Pha'p, va` to^i dda^y la` na.n nha^n cu?a mo^.t lo^'i cho^'ng Pha'p
no'ng na?y vu.ng ve^`. Ro^`i dda^'t nu+o+'c chu'ng ta se~ pha?i chi.u
mo^.t ca?nh chie^'n tranh ta`n kho^'c ma` ke^'t qua? chu+a bie^'t la`
tha('ng hay ba.i.
Nhie^`u ngu+o+`i va^~n chu+a ha`i lo`ng ve^` nhu+~ng ca^u tra? lo
+`i cu?a vua Duy Ta^n; nhu+ng pha^`n lo+'n e nga.i kho^ng muo^'n bo^.c
lo^.. Bu+~a tie^.c tra` ke^'t thu'c, va` co' the^? no'i mo.i ngu+o+`i
ra ve^` vo+'i ca? ba(n khoa(n. To^i co' pha^`n tha^'t vo.ng. O+? vua
Duy Ta^n, to^i kho^ng tha^'y ta`i na(ng hay ddu+'c ddo^.. Tuy nhie^n
tru+o+'c con ngu+o+`i da`y da.n, da sa.m dden, tai ro^.ng, ma(.t no+?
nang to^i tha^'y ki'nh ne^? va`i pha^`n.
Tru+o+'c khi chia tay, ta^'t ca? mo.i ngu+o+`i ddu+'ng chung chu.p
va`i ta^'m hi`nh ky? nie^.m. Co' le~ nga`y nay kho^ng co`n ai co'
mo^.t bu+'c hi`nh na`y, vi` co' mo^.t lu'c mo.i ngu+o+`i tu+. coi la` o
+? ca'i the^' ba('t buo^.c pha?i cho^'i mo.i lie^n he^. vo+'i vua Duy
Ta^n. DDie^`u na`y to^i xin ke^? sau.
Khoa?ng ho+n hai tua^`n, co' le~ va`o cuo^'i na(m 1944, vua Duy
Ta^n tro+? la.i ga(.p to^i va` ca'c anh em Vie^.t kie^`u, sinh vie^n.
La^`n na`y, to^i tha^'y o^ng thay ddo^?i nhie^`u. Tru+o+'c he^'t la` y
phu.c. O^ng ma(.c qua^n phu.c sang tro.ng, ddu'ng mo^.t tha(?ng ne^'p
va` la.i la` loa.i qua^n phu.c da.o pho^'. O+? ca^`u vai o^ng mang co'
ca^'p hie^.u DDa.i ta' bo^. binh Pha'p. To^i linh ca?m nhu+ co' mo^.t
su+. thay ddo^?i tro.ng dda.i ho+n o+? vua Duy Ta^n, tro.ng dda.i
ga^'p ma^'y la^`n su+. thay ddo^?i hi`nh thu+'c y phu.c.
Vua Duy Ta^n cho bie^'t ra(`ng, o^ng ddu+o+.c ngu+o+`i Pha'p giu'p
ddo+~ tha`nh la^.p mo^.t dda.o qua^n toa`n ngu+o+`i Vie^.t Nam, vo+'i
mu.c ddi'ch se~ ddi tie^`n phong trong cuo^.c ha`nh qua^n ta'i chie^'m
DDo^ng Pha'p. Hie^.n nay dda.o qua^n na`y do o^ng ca^`m dda^`u, va`
tuye^?n mo^. ddu+o+.c mo^.t tie^?u ddoa`n. Tie^?u ddoa`n na`y ddu+o+.c
ddem sang ddo'ng o+? Constance, be^n DDu+'c.
Pha^`n lo+'n qua^n so^' tie^?u ddoa`n na`y la` nhu+~ng li'nh tho
+., li'nh kho^' ddo?, va` mo^.t so^' i't ngu+o+`i Vie^.t Nam gia
nha^.p kha'ng chie^'n o+? Madagascar va` ca'c thuo^.c ddi.a kha'c.
To^i ba('t dda^`u tha^'y ro~ mu+u mo^ cu?a ngu+o+`i Pha'p. Ho. muo^'n
du`ng vua Duy Ta^n nhu+ mo^.t la' ba`i. Chi'nh vua Duy Ta^n bie^'t
ddie^`u ddo', nhu+ng la.i cha^'p nha^.n ho+.p ta'c vo+'i ngu+o+`i
Pha'p.
Pha'p dda~ dde^? lo^. y' ddi.nh chia Vie^.t Nam la`m ba quo^'c gia
tu+. tri. tra' hi`nh, rie^ng bie^.t: Nam Vie^.t, hay Cochinchine,
tha`nh mo^.t vu+o+ng quo^'c do vua Duy Ta^n cai tri.. Trung Vie^.t,
hay Annam, se~ trao cho Ba?o DDa.i, va` hi`nh nhu+ mie^`n Ba('c, thi`
do a'p lu+.c cu?a My~, Pha'p pha?i dda`nh cho ca'c dda?ng pha'i ca'ch
ma.ng. To^i kho^ng ddu+o+.c bie^'t lu'c ba^'y gio+` ngu+o+`i Pha'p co'
nghi~ dde^'n chuye^.n giao mie^`n Ba('c cho Ho^` Chi' Minh hay
kho^ng.
Vua Duy Ta^n dde^` xu+o+'ng ra phong tra`o co+` Tu+. Tri., du+.
ddi.nh to^? chu+'c ca'c Vie^.t kie^`u o+? Pha'p thie^.n ca?m vo+'i
o^ng tha`nh mo^.t dda?ng. To^i tha^'y qua' ro~ la` no^~ lu+.c cu?a
o^ng se~ tha^'t ba.i, se kho^ng qui tu. ddu+o+.c bao nhie^u ngu+o+`i.
Nhu+~ng tha`nh pha^`n u+u tu' tha^'y o^ng dda~ qua' de^~ da~i vo+'i
Pha'p, ba('t dda^`u xa la'nh o^ng.
Tuy nhie^n ca'i huye^`n thoa.i nga`y xu+a cu?a o^ng cu~ng lo^i
cuo^'n ddu+o+.c mo^.t so^' nho?, pha^`n lo+'n la` lo+'p li'nh tho+.,
li'nh kho^' ddo? hay Vie^.t kie^`u go^'c li'nh tho+. o+? la.i la^.p
nghie^.p tre^n dda^'t Pha'p.
To^i cu~ng xin ke^? ra ca'i ti`nh tra.ng cu?a ca'c Vie^.t kie^`u o
+? Pha'p trong tho+`i gian na`y, dde^? hie^?u ro~ ho+n vi` sau vua Duy
Ta^n kho^ng qui tu. ddu+o+.c ddo^ng dda?o Vie^.t kie^`u. Lu'c ba^'y gio
+` Vie^.t kie^`u ta.i ca'c xu+o+?ng ma'y ddu+o+.c ddo^'i xu+? thua
thie^.t vo^ cu`ng so vo+'i tho+. thuye^`n Pha'p ddo^`ng kha? na(ng va`
nhie^.im vu.. Lu+o+ng cu?a ho. co' the^? chi? ba(`ng 1 pha^`n 3.
Muo^'n ddu+o+.c ddo^'i xu+? va` hu+o+?ng quye^`n lo+.i ngang ha`ng nhu
+ tho+. thuye^`n Pha'p, thi` ngu+o+`i Vie^.t Nam o+? Pha'p lu'c ba^'y
gio+` co' mo^.t ca'ch ga^`n nhu+ la` duy nha^'t: gia nha^.p To^?ng
Lie^n DDoa`n Lao DDo^.ng Pha'p (CGT). Lu'c ddo' va` cho dde^'n ba^y gio
+`, To^?ng Lie^n DDoa`n Lao DDo^.ng Pha'p chi pho^'i va`o trong to^?
chu+'c na`y thi` ke^? nhu+ dda~ tro+? tha`nh ca?m ti`nh vie^n cu?a dda?
ng co^.ng sa?n Pha'p.
To^i va` ca'c cha hie^?u ro~ ti`nh tra.ng na`y, rie^ng to^i co^'
ga('ng hoa.t ddo^.ng trong gio+'i tho+. thuye^`n Vie^.t kie^`u o+?
Pha'p khuye^n ho. gia nha^.p Lie^n ddoa`n Co^ng nha^n Co^ng gia'o.
Ve^` quye^`n lo+.i, ne^'u gia nha^.p Lie^n ddoa`n Co^ng nha^n
Co^ng gia'o (CFTC), Vie^.t kie^`u cu~ng se~ ddu+o+.c hu+o+?ng ddo^`ng
dde^`u nhu+ ngu+o+`i Pha'p, nhu+ng vi` ngu+o+`i Vie^.t Nam thi'ch a
dua, va` tha^'y dda~ co' nhie^`u Vie^.t kie^`u va`o CGT, ho. cu~ng gia
nha^.p luo^n cho tie^.n.
To^i nghe nhie^`u ngu+o+`i ddo^`n ra(`ng phong tra`o Co+` Tu+.
Tri. cu?a vua Duy Ta^n ga(.p nhie^`u tro+? nga.i tu+` mo^.t to^? chu
+'c chi'nh tri. Vie^.t Nam o+? Pha'p, co' le~ chi nha'nh dda?ng Co^.ng
sa?n DDo^ng Du+o+ng. Trong ca'c tra.i li'nh Vie^.t Nam o+? Pha'p, nhu
+~ng dda?ng vie^n Co+` Tu+. Tri. co' the^? bi. thu? tie^u ro^`i cho^n
ngay trong tra.i li'nh. Nhie^`u tru+o+`ng ho+.p nhu+ va^.y xa?y ra ma`
ca'c si~ quan Pha'p kho^ng co' ca'ch gi` kha'm pha' va` tru+`ng pha.t
thu? pha.m, vi` nhu+~ng ngu+o+`i chung quanh qua' so+. su+. khu?ng
bo^', kho^ng bao gio+` to^' ca'o.
Sau la^`n ga(.p go+~ vua Duy Ta^n no'i tre^n, to^i kho^ng co`n
ga(.p gi` o^ng nu+~a. To^i co' hay tin o^ng sa('p ve^` nu+o+'c, va` tru
+o+'c khi ve^` ddu+o+.c ngu+o+`i Pha'p cho mu+o+.n ma'y bay qua^n su+.
Pha'p sang Alge'rie tha(m vua Ha`m Nghi ddang bi. giam lo?ng o+? ddo'.
Mo^.t buo^?i sa'ng to^i ddang ddo.c sa'ch tru+o+'c pho`ng thi` mo^.t
anh sinh vie^n Vie^.t Nam dde^'n go~ cu+?a, trao cho to^i mo^.t to+`
ba'o Pha'p. Tie^'ng anh run ca?m xu'c:
- Thu+a cha, vua Duy Ta^n tu+? na.n ro^`i.
To^i cu~ng gia^.t mi`nh ho?i la.i:
- Tu+? na.n la`m sao?
Anh sinh vie^n chi? to+` ba'o. To^i ddu+'ng la^.t to+` ba'o ra
ddo.c. Chi? la` mo^.t tu+o+`ng thua^.t nga('n ngu?i tai na.n ma'y bay
tre^n ddu+o+`ng tu+` Pha'p sang Alge'rie. Na.n nha^n ddu+o+.c chu' y'
nha^'t tre^n ma'y bay la` Vua Duy Ta^n. To+` ba'o cu~ng dda(ng ma^'y
do`ng tie^?u su+? cu?a nha` vua, va` ca ngo+.i lo`ng trung tha`nh vo
+'i Pha'p quo^'c cu?a o^ng.
To^i kho^ng hie^?u ro~ chuye^.n gi` xa?y ra. Trong tho+`i ky` nu+o
+'c Pha'p vu+`a ddu+o+.c gia?i pho'ng, nhu+~ng cuo^.c thu? tie^u, a'm
sa't ngay trong ha`ng ngu~ Pha'p cu~ng la` chuye^.n thu+o+`ng bu+~a.
Nhie^`u tin ddo^`n cho ra(`ng ma'y bay kho^ng bi. tai na.n ky~
thua^.t, ma` bi. pha' hoa.i. Trong qua^n ddo^.i Pha'p, o+? mo.i
nga`nh, dde^`u co' nhu+~ng dda?ng vie^n Co^.ng sa?n va` cu~ng co'
mo^.t so^' li'nh tho+., li'nh ga'c Vie^.t Nam. Ra^'t co' the^? mo^.t
tra'i bom no^? cha^.m co' ddo^`ng ho^` dda~ ddu+o+.c ga`i sa(~n trong
ma'y bay, va` khi ma'y bay ra giu+~a DDi.a trung ha?i thi` bom no^?.Tu
+` Pha'p sang Alge'rie, ma'y bay chi? bay qua bie^?n. Mo^.t chie^'c
ma'y bay bi. na.n ro+i tre^n ma(.t bie^?n me^nh mo^ng thi` co`n da^'u
ti'ch gi` nu+~a. Gia? thuye^'t thu+' nha^'t ddu+o+.c nhie^`u ngu+o+`i
no'i dde^'n la` Co^.ng sa?n dda~ thu? tie^u vua Duy Ta^n, vi` nha^.n
tha^'y uy ti'n cu?a o^ng se~ ga^y tro+? nga.i cho ho. ho+n la` nhu+~ng
nha^n va^.t nhu+ Ba?o DDa.i, Ha`m Nghi. Vua Duy Ta^n la` mo^.t ye^'u
to^' ba^'t ngo+` trong va'n ba`i cu?a Co^.ng sa?n. Ho. kho^ng cha('c
ha(?n vua Duy Ta^n ngoan ngoa~n dda^`u ha`ng ngu+o+`i Pha'p, hay la`
vua Duy Ta^n co`n co' mu+u mo^ na`o.
Gia? thuye^'t thu+' hai ddu+o+.c nha('c dde^'n lu'c ba^'y gio+`
thi` do nhu+~ng ngu+o+`i thie^.n ca?m vo+'i vua Duy Ta^n, ddu+a ra.
Gia? thuye^'t na`y no'i ra(`ng chi'nh Pha'p ha~m ha.i vua Duy Ta^n,
vi` nha^.n tha^'y nga`i tuye^n bo^' ho+.p ta'c ngoa`i ma(.t, nhu+ng
tha^m ta^m dda~ ci' du+. ti'nh lu'c ddu+o+.c le^n ngo^i, se~ tuye^n
ca'o vo+'i quo^'c da^n mo^.t ne^`n ddo^.c la^.p hoa`n toa`n, dda(.t ngu
+o+`i Pha'p tru+o+'c mo^.t vie^.c dda~ ro^`i ra^'t kho' xu+?.
Cho dde^'n nay bi' ma^.t ve^` ca'i che^'t cu?a vua Duy Ta^n va^~n
co`n hoa`n toa`n, va` xem chu+`ng li.ch su+? kho^ng co`n chi.u ve'n
le^n mo^.t la^`n na`o nu+~a. Sau ca'i che^'t cu?a vua Duy Ta^n, phong
tra`o Co+` Tu+. Tri. do o^ng sa'ng la^.p so^'ng leo le't the^m va`i
tha'ng nu+~a ro^`i tan ra~ da^`n, kho^ng tha^'y ai nha('c la.i nu+~a.
DDa^'t nu+o+'c ba('t dda^`u nhu+~ng bie^'n chuye^?n lo+'n va` ca^u
chuye^.n vua Duy Ta^n bi. que^n la~ng mau cho'ng. Thi?nh thoa?ng nho+'
la.i, to^i va^~n bu`i ngu`i, tha('c ma('c. Bao nhie^u na(m tu` dda`y
dda~ kho^ng da.y kho^n ddu+o+.c cho vua Duy Ta^n hay sao? Su+. ho+.p
ta'c vo+'i Pha'p ma` vua Duy Ta^n cho.n la` thu+.a ta^m hay chi? la`
chie^'n thua^.t, la` thu? ddoa.n, la` mo^.t lo^'i hoa~n binh chi ke^'?
Co' le~ vi` nha^.n xe't vo^.i ve^` vua Duy Ta^n cho ne^n trong nhu+~ng
tha'ng cuo^'i cu`ng ddo+`i o^ng, to^i dda~ kho^ng ti`m di.p la`m tha^n
va` ga(.p go+~ nhie^`u. O^ng cu~ng kho^ng tha^n vo+'i mo^.t ai ma`
to^i ddu+o+.c bie^'t o+? Ba-Le^. Lu'c ba^'y gio+` to^i la.i chu+a he^`
co' y' nghi~ la` nhu+~ng lo+`i no'i, nhu+~ng y' kie^'n cu?a to^i co'
the^? giu'p i'ch gi` cho vua Duy Ta^n. To^i chu+a co' mo^.t du+. ti'nh
na`o ve^` mo^.t vai tro` cho mi`nh trong li.ch su+? Vie^.t Nam, hay
ca.nh nhu+~ng ngu+o+`i co' hy vo.ng la`m li.ch su+? Vie^.t Nam. DDo^i
lu'c to^i tu+. ho?i ne^'u to^i gia?ng gia?i, khuye^n nga(n, ddu+a y'
kie^'n thi` vua Duy Ta^n co' thay ddo^?i ke^' hoa.ch kho^ng, va` lu'c
ddo', li.ch su+? Vie^.t Nam se~ ddu+o+.c vie^'t la.i nhu+ the^' na`o?
Mo^.t trie^`u dda.i Duy Ta^n co' kha' ho+n mo^.t trie^`u dda.i Ba?o
DDa.i kho^ng? DDo^i lu'c nghi~ to^i kho^ng kho?i ca?m tha^'y a^n ha^.n
dda~ bo? lo+~ co+ ho^.i, co' le~ vi` su+. a^n ha^.n do vie^.c na`y
ga^y ra, ma` sau na`y co' ddo^i lu'c to^i la`m vie^.c co' pha^`n ha(ng
ha'i, ddo^'i vo+'i mo^.t va`i ngu+o+`i la`m chi'nh tri. va` la`m li.ch
su+?. Co' le~ vi` va^.y ne^n ve^` sau to^i tha(?ng tha('n va` nhanh
mie^.ng ho+n.
Chu+o+ng 6
Trung tha`nh vo+'i ma^~u quo^'c…
Sang na(m 1945, nu+o+'c Pha'p sau nhu+~ng nie^`m ha^n hoan chi'nh
tri. thu` nghi.ch ba('t dda^`u ma^u thua^~n. Tu+o+'ng De Gaulle tha^'y
kho' la`m ddu+o+.c vie^.c gi`, dda~ tu+. y' ru't lui, va` o^ng Bidault
thuo^.c dda?ng MRP le^n la`m thu? tu+o+'ng. Chu? tru+o+ng cu?a o^ng
Bidault cu~ng nhu+ cu?a dda?ng na`y, va` co' the^? no'i la` cu?a ta^'t
ca? ca'c dda?ng chi'nh tri. Pha'p, la` pha?i giu+~ ca'c thuo^.c ddi.a,
vi` co' thuo^.c ddi.a thi` nu+o+'c Pha'p mo+'i ddu+o+.c lie^.t va`o
ha`ng cu+o+`ng quo^'c tre^n the^' gio+'i.
Trong so^' ca'c thuo^.c ddi.a cu?a DDo^ng Pha'p ddu+o+.c coi la`
quan tro.ng nha^'t vi` nhu+~ng ly' do de^~ hie^?u: vi. tri' chie^'n lu
+o+.c cu?a DDo^ng Pha'p, ca'ch rie^ng Vie^.t Nam tre^n the^' gio+'i,
quye^`n lo+.i cu?a Pha'p o+? DDo^ng Pha'p ra^'t nhie^`u va` ra^'t lo
+'n, vo^'n lie^'ng Pha'p bo? ra o+? Vie^.t Nam ke^? ra kha' lo+'n, va`
Pha'p muo^'n co' thi` gio+` nhie^`u ho+n dde^? thu lo+`i ve^` ga^'p
tra(m nga`n la^`n vo^'n.
Trong tho+`i gian na`y to^i co' tie^'p xu'c vo+'i mo^.t va`i nha^n
va^.t chi'nh tri. Pha'p, hoa(.c la` nhu+~ng la~nh tu. trong ca'c
cha'nh dda?ng, hoa(.c la` ca'c da^n bie^?u. O+? ai, to^i cu~ng nghe
ho. no'i dde^'n quye^`n lo+.i nu+o+'c Pha'p la` tre^n he^'t, va`
kho^ng the^? na`o suy suye^?n ca'i quye^`n lo+.i to^'i thu+o+.ng ddo',
vi` nhu+~ng su+. dda^'u tranh ga`nh ddo^.c la^.p du` ra^'t chi'nh
dda'ng cu?a ca'c nhu+o+.c tie^?u.
Ba`i die^~n va(n cu?a tu+o+'ng De Gaulle tuy cha(?ng hu+'a he.n
gi` nhie^`u cho ca'c xu+' thuo^.c ddi.a; va^.y ma` ca'c dda?ng pha'i
chi'nh tri. cu~ng lo nga.i la` dda~ hu+'a he.n qua' nhie^`u, va` ho.
kho^ng muo^'n nha('c la.i nu+~a. Ho. coi nhu+~ng hu+'a he.n ddo' chi?
la` thu? ddoa.n trong lu'c hoa.n na.n, dde^? tranh thu? da^n thuo^.c
ddi.a kho?i no^?i le^n pha?n la.i Pha'p, nay Pha'p dda~ ma.nh, kho^ng
ca^`n giu+~ lo+`i hu+'a. Ho+n nu+~a tu+o+'ng De Gaulle dda~ ra ddi.
Mo^.t la~nh tu. trong dda?ng MRP cu?a o^ng Bidault dda~ no'i
chuye^.n vo+'i to^i kha' la^u va` tha`nh tha^.t. O^ng bie^'t to^i
ddang chu' y' dde^'n nhu+~ng phong tra`o dda^'u tranh o+? nu+o+'c
nha`. Ngu+o+`i Pha'p co' su+. tha`nh tha^.t ra^'t de^~ thu+o+ng. Ho.
co' the^? ta'ch ro+`i nhu+~ng thie^.n ca?m rie^ng tu+ vo+'i lo`ng a'i
quo^'c cu?a ngu+o+`i Pha'p.
Ke? ma` to^i no'i tre^n dda^y, to? ra ra^'t tho^ng ca?m nhu+~ng lo
a^u, nhu+~ng mong muo^'n cu?a to^i, va` co' le~ vi` the^', vi` kho^ng
muo^'n cho to^i ro+i va`o nhu+~ng ti'nh toa'n nga^y tho+, dda~ kho^ng
cho to^i bie^'t ve^` nhu+~ng ke^' hoa.ch cu?a Pha'p ddo^'i vo+'i
DDo^ng Pha'p va` ca'c thuo^.c ddi.a.
Ca'ch rie^ng ddo^'i vo+'i DDo^ng Pha'p, thi` chu? tru+o+ng cu?a
dda?ng MRP va` ha^`u he^'t ca'c dda?ng chi'nh tri. Pha'p lu'c ba^'y gio
+`, la` pha?i chie^'m la.i ba(`ng mo.i gia'. Nhu+~ng cuo^.c thu+o+ng
thuye^'t vo+'i Anh, My~, Trung Hoa hie^.n ddang die^~n ra trong ha^.u
tru+o+`ng dde^? chua^?n bi. cho cuo^.c ta'i chie^'m DDo^ng Pha'p. Nhu
+~ng quan toa`n quye^`n, nhu+~ng lu+.c lu+o+.ng ta'i chie^'m dda~ ddu+o
+.c chi? ddi.nh.
Phu+o+ng lu+o+.c tie^'p thu DDo^ng Pha'p cu~ng dda~ ddu+o+.c tho?a
thua^.n vo+'i Anh, My~ va` Trung Hoa. Tuy nhie^n ngu+o+`i Pha'p cu~ng
hie^?u ra(`ng cha(?ng co' gi` ba^'t bie^'n, vi` va^.y ra^'t co' the^?
vi` a'p lu+.c tu+` phi'a My~, Trung Hoa, va` vi` nhu+~ng cuo^.c tranh
dda^'u cu?a da^n chu'ng DDo^ng Pha'p, Pha'p co' the^? ba(`ng lo`ng cho
Vie^.t Nam mo^.t ne^`n tu+. tri. ra^'t ha.n che^', nhu+ng tru+o+'c khi
cho tu+. tri., Pha'p dda~ mu+u mo^ chia Vie^.t Nam ra la`m ba hay
bo^'n quo^'c gia rie^ng bie^.t, ti`nh tra.ng La`o, Cao Mie^n, thi`
Pha'p cho la` kho^ng ca^`n thay ddo^?i. Ho. quan nie^.m ra(`ng mo^.t
khi gia?i quye^'t ddu+o+.c va^'n dde^` Vie^.t Nam, tu+'c la` gia?i
quye^'t ddu+o+.c ca? DDo^ng Pha'p. La`o la` mo^.t da^n to^.c de^~
da~i, tinh tha^`n quo^'c gia co`n non ye^'u, y' thu+'c chi'nh tri.
kho^ng ddu+o+.c vu+~ng va`ng, da^n so^' thu+a tho+'t, dda^'t ddai thi`
ro^.ng qua'. Cha(?ng nhu+~ng ho. kho^ng nghi~ dde^'n chuye^.n cho^'ng
Pha'p ddo`i ddo^.c la^.p, ma` kho^ng chu+`ng ho. co`n mo+`i Pha'p o+?
la.i la^u ho+n, ne^'u ho. hie^?u ra(`ng kho^ng co' Pha'p thi` dde do.a
lo+'n nha^'t ddo^'i vo+'i ho. la` kho^'i da^n Vie^.t Nam be^n kia da~y
Tru+o+`ng So+n.
To^i no'i cho vi. la~nh tu. dda?ng MRP bie^'t ra(`ng nhu+~ng ti'nh
toa'n cu?a nu+o+'c Pha'p chu+a cha('c gi` dda~ to^'t dde.p va` co' lo
+.i cho nu+o+'c Pha'p. Ra^'t co' the^? vi` ham ho^', muo^'n giu+~ ca?,
ma` ro^`i theo nhu+ tu.c ngu+~ Vie^.t Nam, la.i pha?i "nga~ ve^`
kho^ng”.
O^ng ta cu~ng co' nhu+~ng lo nga.i nhu+ va^.y, nhu+ng o^ng ta cho
bie^'t vi` tu+. a'i da^n to^.c, nu+o+'c Pha'p kho^ng the^? dde^? uy
the^' cu?a mi`nh suy suye^?n mo^.t chu't gi`, nha^'t la` mo+'i sau
chie^'n tha('ng.
Ba^'t cu+' cha'nh phu? na`o kho^ng gia?i quye^'t va^'n dde^`
thuo^.c ddi.a mo^.t ca'ch kho^n khe'o, thi'ch ho+.p, se~ bi. ddo^?
la^.p tu+'c. Ne^'u tra? ddo^.c la^.p ngay cho ca'c thuo^.c ddi.a, thi`
de^~ da`ng qua', nhu+ng se~ la`m cho nhie^`u dda?ng ddo^'i la^.p vi.n
va`o co+' ddo' che^ chi'nh phu? ye^'u, dda^`u ha`ng, pha?n quo^'c, va`
la^.t ddo^? chi'nh phu? na`y trong 24 tie^'ng ddo^`ng ho^`.
Trong tho+`i gian dda^`u na(m 1945, nhie^`u bie^'n co^' do^`n
da^.p. Ca'c sinh vie^n va` Vie^.t kie^`u linh ca?m ddu+o+.c se~ co' nhu
+~ng bie^'n co^' tro.ng dda.i xa?y dde^'n cho da^n to^.c Vie^.t Nam
dde^`u nao nu+'c muo^'n la`m mo^.t ca'i gi`, nhu+ng ca'i gi` pha?i
la`m thi` ho. chu+a hie^?u ro~. Vie^.c dda^`u tie^n ma` to^i khuye^n
ho. ne^n la`m la` ta^.p ho.p ca'c Vie^.t kie^`u sinh vie^n la.i trong
mo^.t ddoa`n the^? co' to^? chu+'c, co' sinh hoa.t. Co^ng vie^.c na`y
ddang ddu+o+.c xu'c tie^'n thi` chu'ng to^i hay tin hai sinh vie^n
Vie^.t Nam ddu+o+.c Bo^. Pha'p Quo^'c Ha?i Ngoa.i, tu+'c la` Bo^.
Thuo^.c DDi.a go.i le^n, va` i't ho^m sau tre^n dda`i pha't thanh
Pha'p, tre^n dda`i pha't thanh Vie^~n DDo^ng, tre^n mo^.t so^' ba'o
chi' Pha'p, mo^.t tuye^n ngo^n me^.nh danh la` cu?a nhu+~ng Vie^.t
kie^`u, sinh vie^n Vie^.t Nam du ho.c o+? Pha'p ddu+o+.c pho^?
bie^'n.
Tuye^n ngo^n na`y, nha^n danh nhu+~ng Vie^.t kie^`u o+? Pha'p, nhu
+~ng sinh vie^n Vie^.t Nam du ho.c o+? Pha'p, nha^.n tha^'y ra(`ng nhu
+~ng ngu+o+`i Vie^.t Nam o+? Pha'p, cu~ng nhu+ ca? da^n to^.c Vie^.t
Nam ra^'t la^'y la`m ha^n hoan tha^'y nu+o+'c Pha'p tro+? la.i ddi.a
vi. cu+o+`ng quo^'c tre^n the^' gio+'i, chu'c tu.ng nu+o+'c Pha'p
chie^'n tha'ng Quo^'c xa~ DDu+'c, ca^`u mong cho nu+o+'c Pha'p va`
ddo^`ng minh dda'nh dduo^?i pha't xi't Nha^.t kho?i Vie^.t Nam va`
DDo^ng Pha'p. Va^.y nha^n danh nhu+~ng Vie^.t Nam sinh vie^n Vie^.t
Nam o+? Pha'p, va` thay cho da^n to^.c Vie^.t Nam, tuye^n bo^' trung
tha`nh vo+'i nu+o+'c Pha'p, sa(~n sa`ng ddem Vie^.t Nam va`o Lie^n
Hie^.p Pha'p.
Khi ba?n tuye^n ngo^n na`y ddu+o+.c pho^? bie^'n, mo.i gio+'i
Vie^.t kie^`u sinh vie^n dde^`u pha^~n no^. va` muo^'n pha?i ha`nh
ddo^.ng, pha?i le^n tie^'ng. La^.p tu+'c ho^.i Federation Des
Indochinois De France ddu+o+.c tha`nh la^.p, vo+'i mo^.t ban cha^'p
ha`nh go^`m 12 u?y vie^n. Bu+?u Ho^.i la`m chu? ti.ch, Tra^`n Hu+~u Phu
+o+ng to^?ng thu+ ky', ca'c u?y vie^n kha'c thi` cu~ng toa`n la` nhu
+~ng sinh vie^n ma` to^i quen tha^n, nhu+ Tra^`n DDu+'c Tha?o, Pha.m
Huy Tho^ng, Hoa`ng Xua^n Ma~n.
Co^ng vie^.c dda^`u tie^n, la` ra mo^.t tuye^n ngo^n ba(`ng ba thu
+' tie^'ng Vie^.t, Pha'p va` Anh, phu? nha^.n tuye^n ngo^n cu?a hai
sinh vie^n kia, va` kho^ng cha^'p nha^.n tro+? la.i ti`nh tra.ng
thuo^.c ddi.a cu?a Pha'p, ddo`i cho Vie^.t Nam pha?i ddu+o+.c ddo^.c
la^.p tra^.t tu+.. Tuye^n ngo^n na`y lo+`i le~ ra('n ro?i, la^.p
lua^.n vu+~ng cha('c, va` ddo.c le^n ngu+o+`i Vie^.t Nam na`o cu~ng
pha?i ca?m ddo^.ng, vi` tu+`ng tie^'ng, tu+`ng do`ng ha`m chu+'a ca?
linh ho^`n ye^u nu+o+'c cu?a anh em sinh vie^n, Vie^.t kie^`u. Sau khi
ba`n lua^.n, Tra^`n DDu+'c Tha?o co' nhie^.m vu. soa.n tuye^n ngo^n,
tuye^n ngo^n ddu+o+.c in ra, nha^n danh ho^.i Federation Des
Indochinois, va` ddu+o+.c gu+?i ddi ca'c su+' qua'n ngoa.i quo^'c,
ca'c to`a la~nh su+., dda.i die^.n co+ quan ba'o chi' kha('p nu+o+'c.
No' la`m cho chi'nh phu? Pha'p co' ve? bo^'i ro^'i, va` tu+'c gia^.n.
Chi? ma^'y ho^m sau thi` chu'ng to^i hie^?u ro~ pha?n u+'ng cu?a
chi'nh phu? Pha'p: Tra^`n DDu+'c Tha?o, Hoa`ng Xua^n Ma~n, Pha.m Huy
Tho^ng bi. ba('t giam va`o nha` lao Prison De La Sante'.
To^i ddu+o+.c to`a To^?ng Gia'm Mu.c Ba-Le^ can thie^.p ne^n
kho^ng bi. ba('t giam. Ngay va`i ho^m sau, to^i co' ti`m ca'ch va`o
tha(m Tra^`n DDu+'c Tha?o va` mang qua^`n a'o, thu+'c a(n cho ca'c anh
em trong nha` lao Prison De La Sante'. DDa^y cu~ng la` no+i tru+o+'c
kia co' la^`n dda~ giam giu+~ Nguye^~n A'i Quo^'c, Nguye^~n The^'
Truye^`n, Phan Chu Trinh.
Sau vu. ba('t bo+' na`y ho^.i Federation Des Indochinois kho^ng
hoa.t ddo^.ng co^ng khai ddu+o+.c nu+~a. To^i la.i ta^.p ho+.p ca'c
Vie^.t kie^`u Co^ng gia'o tha`nh mo^.t ho^.i mo+'i la` Association Des
Catholiques Vietnamiens De France, go.i ta('t la` ACVNF, se~ la`
nguo^`n go^'c cu?a gia'o xu+' Vie^.t Nam ta.i Ba-Le^ sau na`y.
To^i kho^ng nho+' ro~ la` va`o tha'ng na`o, nhu+ng khoa?ng mu`a
thu na(m 1945, co' the^? dda^`u tha'ng 9, Bo^. Tho^ng Tin Pha'p trao
cho chu'ng to^i mo^.t ba?n tho^ng ddie^.p cu?a 5 vi. Gia'm mu.c Vie^.t
Nam (co' ca'c ddu+'c cha Nguye^~n Ba' To`ng, Le^ Hu+~u Tu+`…) ddo`i nu
+o+'c Pha'p pha?i trao tra? ddo^.c la^.p cho Vie^.t Nam, va` ke^u go.i
nhu+~ng tha`nh pha^`n da^n chu'ng Pha'p tie^'n bo^. ha~y u?ng ho^. su
+. ddo`i ho?i chi'nh dda'ng na`y, dde^? tra'nh cho hai nu+o+'c ca'i ca?
nh tro+? ne^n thu` nghi.ch nhau.
(co`n tie^'p)